Wie was je vader, wie was je moeder? Fan wa bisto der ien? De ultieme startplek voor een zoektocht naar je Friese familiegeschiedenis is de grote genealogische database op AlleFriezen.nl. Door familierelaties van onze voorouders nu beter in kaart te brengen, kunnen we de Friezen van vroeger straks nog beter vinden. Helpt u mee?

“Heden zijn voor ons verschenen, de getuigen, die hebben verklaard, dat hun geliefde is overleden…”

Lange ambtelijke zinnen en enkele handtekeningen ter bevestiging; het einde van iemands leven wordt in een korte akte definitief gemaakt. Toch bevatten deze stukjes tekst een hoop informatie over de overledene en diens gezin: waar overleed hij, wie waren de ouders, wie was de partner en de ex-partner en wat deden ze allemaal voor hun beroep?

Van een kwart miljoen overleden Friezen hebben we die aktegegevens al op AlleFriezen.nl staan, maar van een half miljoen Friezen nog niet. En die gegevens zijn juist zo belangrijk: daarmee kunnen we personen virtueel aan elkaar knopen en bijvoorbeeld stamboomonderzoek een stuk makkelijker maken. Nu de techniek ons meer dan ter wille is, gaan we proberen om daarin een grote stap te zetten.

Wat gaan we precies doen?

In ‘Heden is overleden…’ gaan we op zoek naar de familiegegevens van de overleden persoon, en naar diens beroep en plaats van overlijden. We vragen daarbij de hulp van enthousiaste mensen met een voorliefde voor (Friese) geschiedenis en genealogie. Ervaring is niet nodig! Iedereen kan thuis, in het verpleeghuis, op het strand of waar ook ter wereld, inloggen op de computer en meehelpen.

Als u begint met invoeren, dan krijgt u in het invoerscherm twee pagina’s te zien uit een overlijdensregisterboek. Op één enkele pagina staan twee overlijdensaktes; op twee pagina’s staan dus vier aktes (uitzonderingen daargelaten). Elke akte is een kort stukje handgeschreven tekst, ongeveer één alinea lang en een halve pagina groot. In deze tekstjes staan alle gegevens die we zoeken.

Aan u vragen we om deze gegevens eruit te halen en over te typen in de invoervelden. De invoervelden staan naast het invoerscherm. Soms zijn de gegevens niet bekend: dan hoeft u ook niets in te vullen. We raden aan om, voordat u begint, de instructie voor het invoeren goed door te lezen. Als u vragen heeft, kunt u die altijd stellen op het forum.

Wat is een overlijdensakte?

Als iemand is overleden, dan moet de gemeente binnen 5 dagen op de hoogte worden gesteld. Vaak is het de uitvaartverzorger die deze melding doet. Een ambtenaar van de gemeente maakt vervolgens een akte van overlijden op. Daarin staan de adresgegevens van de overledene, maar ook wie zijn ouders en partner(s) waren en wat zijn beroep was.  

In Nederland wordt het registreren van overledenen al sinds 1811 op deze manier gedaan. In dat jaar voerde keizer Napoleon in Nederland namelijk de Burgerlijke Stand in. Dat kon hij doen, omdat het koninkrijk Holland was ingelijfd bij het Franse keizerrijk. Met deze burgerregistratie kon Napoleon efficiënter belasting heffen en de dienstplicht opleggen. Ook al werd Napoleon in 1814 afgezet, zijn manier van administreren bleef gehandhaafd. Sinds 1811 houden alle Nederlandse gemeente de registratie van geborenen, gehuwden en overledenen bij.

Wat staat er in een overlijdensakte?

Gemeentes gebruikten over het algemeen standaard registerboeken, met voorgedrukte tekst. Op de lege plaatsen in die tekst kon de ambtenaar de namen en andere gegevens van de overledene opschrijven. Door de jaren heen zijn de voorgedrukte teksten in grote lijnen gelijk gebleven. Verschillen zitten vooral in het taalgebruik, zoals bijvoorbeeld:

• Iemand die een overlijden meldde bij de gemeente, werd vroeger ‘declarant’ genoemd.
• Een ‘Ambtenaar van de Burgerlijke Stand’ was vroeger een ‘Officier van den Burgerlijken Staat’.
• Het zinsdeel ‘Heden is voor mij verschenen..’ was vroeger ‘Heden is voor mij gecompareerd…’.  
• Een jaartal lezen wij nu graag als ‘achttienhonderd….’, voorheen werd dat genoteerd als ‘een duizend acht honderd’.

Hieronder ziet u een voorbeeld van een akte uit 1923.  
 

Een akte uitgeschreven:

 Heden, den tienden april negentienhonderd drieëntwintig (10-04-1923), zijn voor mij, Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente Wymbritseradeel, verschenen: 
Leeuwke van der Werf, oud acht en vijftig (58) jaren, veldwachter, wonende te Scharnegoutum en 
Jarig Sijbranda, oud zestig jaren, koopman, wonende te Scharnegoutum,

die verklaarden dat Jan de Vries, oud veertien jaren, geboren te Loënga, zonder beroep, wonende te Scharnegoutum, 
zoon van Jan de Vries, veekoopman, en Marijke Martens, zonder beroep, beiden wonende in Scharnegoutum, 
op den negenden dezer maand (09-04-1923), des voormiddags (’s ochtends) ten half twaalf ure te Scharnegoutum is overleden.

 Waarvan akte, welke overeenkomstig de wet is voorgelezen.

Hoe zit het met de openbaarheid van een overlijdensakte?

Volgens het Burgerlijk Wetboek (Boek 1 - geldend van 01-01-2018 t/m heden) draagt een gemeente een overlijdensaktes na vijftig jaar over aan een archiefbewaarplaats, bijvoorbeeld aan Tresoar. Voor geboorte- en huwelijksaktes is die termijn respectievelijk honderd jaar en vijfenzeventig jaar. Dit houdt in dat een akte na die periode openbaar en door iedereen te raadplegen is.

Zo staat het in de wet:

Artikel 17a

1. De registers van de burgerlijke stand worden in het gemeentehuis bewaard totdat zij naar een gemeentelijke archiefbewaarplaats in de zin van de Archiefwet 1995 (Stb. 276) worden overgebracht.
2. De overbrenging naar de gemeentelijke archiefbewaarplaats van de in het gemeentehuis berustende registers van geboorten, van huwelijken dan wel geregistreerde partnerschappen en van overlijden vindt eerst plaats onderscheidenlijk honderd jaar, vijfenzeventig jaar en vijftig jaar na de afsluiting van deze registers.

Waarom is dit een belangrijk project?

Dit is een belangrijk project om meerdere redenen.

Vindbaarheid gegevens

De naam van de overledene en de overlijdensdatum zijn lang geleden al eens overgetypt. De andere gegevens zijn toen niet meegenomen. Dat was een keuze in een tijd dat onderzoekers nog naar het archief toekwamen om in de boeken te duiken. Anno 2018 ligt dat heel anders natuurlijk. Niemand gaat uren in een studiezaal zitten, die soms aan de andere kant van het land is, wanneer men met enkele muisklikken alle gegevens online kan vinden! Als Tresoar werken wij graag mee aan het vindbaar maken van deze gegevens.

Koppeling gegevens

Wie nu zoekt op een veelvoorkomende naam als ‘Jan de Vries’, vindt duizenden treffers. Maar welke ‘Jan de Vries’ was de man van uw overgrootmoeder? Op dit moment zijn er weinig aanknopingspunten om verder te zoeken. Maar straks hebben wij, dankzij dit project, van elke ‘Jan de Vries’ ook de partner, de ouders en de overlijdensplaats. Als u dan zoekt op de naam van uw overgrootmoeder, wordt er een linkje gelegd met de juiste ‘Jan de Vries’. En zo kunt u uw stamboom steeds verder uitbreiden. En wie weet kunnen we deze gegevens in de toekomst koppelen aan die van andere provincies!

Transparante overheid

De overheid heeft in 2015 de Wet Hergebruik van Overheidsinformatie ingevoerd. Het doel van die wet is om het hergebruik van openbare overheidsinformatie, zoals de Burgerlijke Stand na de vastgestelde termijnen, te bevorderen. Door die gegevens beschikbaar te stellen, kunnen burgers en bedrijven de informatie gebruiken voor allerhande creatieve en innovatieve toepassingen (zoals websites en apps). En dat is goed voor de economie, vindt de overheid. In dit project verzamelen we de gegevens in de database van Allefriezen.nl, waarin men via de website kan zoeken. Tegelijkertijd wordt van die database een Open Data-set samengesteld, die iedereen mag downloaden en naar eigen inzicht kan gebruiken.

Alle Friezen op Allefriezen?

AlleFriezen is een website waarop u kunt zien wat er in Tresoar, de Friese gemeentearchieven, het Historisch Centrum Leeuwarden en het Historisch Informatiecentrum Noordoost-Fryslân, te vinden is van de Friezen die geboren, getrouwd of overleden zijn in de provincie Fryslân, van de 16e eeuw tot begin zestiger jaren van de vorige eeuw.

Naast de Burgerlijke Stand vanaf 1811 vindt u er ook de doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenboeken van de kerken en grietenijen van vóor 1812, het notarieel archief, de nedergerechten (lokale rechtbanken), de bevolkingsregisters, registers van emigranten en nog veel meer. Sommige van de beschikbare bronnen gaan terug tot de late Middeleeuwen.

Op Allefriezen staan de gegevens van mensen in Friesland. Maar niet alle Friezen blijven hun hele leven op dezelfde plaats. En dus zijn niet van alle Friezen alle aktes beschikbaar. Om een voorbeeld te geven: van Mata Hari, geboren in Leeuwarden, is wel een geboorteakte beschikbaar, maar geen overlijdensakte. Zij overleed immers in Parijs.

Filmpjes: zoeken in Allefriezen.nl

Bent u ook zo benieuwd naar Allefriezen? Of heeft u het al eens geprobeerd en kwam u er niet helemaal uit? Allefriezen heeft ook een aantal filmpjes gemaakt met instructies.

Zoeken naar een huwelijk na 1811 in Alle Friezen

Zoeken in de doop-, trouw-, begraaf- en lidmatenboeken vóór 1811